Şehzadeler şehri olarak bilinen Manisa hakkında merak edilen konulardan biri de Manisa Türküleri olmuştur.
Tarihi köklere sahip olan Manisa türküleri ve hikayelerine yakından bakalım...
Manisa Türküleri
Şehzadeler şehri olarak bilinen Manisa köklü bir tarihe ve kültüre de sahiptir. Bunların içinde harmanlanan türküler de bugün bile dinlenmekte ve araştırılmaktadır. Biz de sizler için Manisa’ya ait türküler ve hikayelerini araştırdık.
Manisa türküleri aşağıdaki gibidir:
- A Sevdiğim Pir Misin
- Aman Aman Nalbandım
- Armut Ağacı
- Ateş Attım Samana
- Bayındır Koşması / Örtü Verin Mor Yazmamı Boylu Boyunca
- Bir İncecik yolum Gider Gördes’e
- Bugün Ayın On Dördü
- Demirciler Demir Döver Tunç Olur
- Dere Boyu Giderim
- Efeler Geliyor Dört Atlı
- Ferâhî’dir Kızın Adı Ferâhî
- Hey Buğdayım Buğdayım
- Ilgım Sılgım Geliyor Nereden
- İki Durnam Gelir de Bağdat Elinden
- İğdenin Dalı Gevrecik Olur
- Karanfilim Serende
- Kırmızı Buğday Ayrılmıyor Sezinden
- Manisa’nın Üzümü
- Ne Düz Olur Gelenbe’nin Ovası
- Odam Kireç Tutmuyor
- On İkidir Amanın Aman Şu Manisa’nın Dermeni
- Sigaramın İncesi
- Söğüdün Yaprağı Narindir Narin
- Yemenimin İncesi Aman Aman
- Zeybek ve Yörük
Yukarıdaki Manisa türküleri listesinde hikayeleri bilinen türkülerin hikayeleri aşağıdaki gibidir:
Demirciler Demir Döver Tunç Olur
Demirciler Demir Döver Tunç Olur türküsü Manisa ile aynı coğrafyayı paylaşan Muğla’dan çıkmış zamanla Manisa’da kendine has şekil almış bir türküdür.
Özellikle Ege yöresinde en bilinen türkülerden biri olan “Demirciler Demir Döver Tunç Olur” türküsünün sözleri şu şekildedir:
Demirciler Demir Döver Tunç Olur
Sevip Sevip Ayrılması Güç Olur
Sen Gidersen Benim Halim Nic'olur
Ni Yana Da Ni Yana
On Yedi Benlim Ni Yana
Sen Ne Yandeysen
Ben De Mi Varem O Yana
Koyver Oğlan Koyver Benim Kolumu
Ben Öğrendim (Aman) Evinizin Yolunu
Görmesinler İkimizin Halini
Ni Yana Da Ni Yana
On Yedi Benlim Ni Yana
Sen Ne Yandeysen
Ben De Mi Varem O Yana
Türkünün orijinal hikayesi aşağıdaki gibidir:
Bir köyde demircinin Ayşe isminde bir kızı vardır. Ayşe, aynı köyde çobanlık yapan Mehmet’e aşıktır. Çoban Mehmet her gün demircinin koyunlarını götürürken Ayşe ile sohbet etmektedir. Bir gün annesi Ayşe’yi yaylaya gönderirken kızının peşine takılır ve Mehmet ile aralarındaki aşkı öğrenir. Bunun üstüne Mehmet kaçar.
Yine o günlerde komşu köyün ağası demirciye balta ve kazma yaptırmaya gelir. Bu sırada Ayşe’yi görür. Ayşe’nin güzelliğine hayran olan ağa, kızı demirciden ister ve yüklü miktarda başlık parası vereceğini söyler. Ne demirci ne de karısı buna razı olmaz. Annesi hemen Ayşe’ye durumu anlatır. Ayşe de bunu Mehmet’e söyler.
İkili birlikte kaçmaya karar verir ama ağa bunu duyunca çılgına döner ve peşlerine takılır. Ağa ve adamları teslim olmalarını söylese de aşıklar bunu dinlemez. Kaçmaya çalışırlarken Mehmet vurularak hayatını kaybeder. Ayşe de zoraki olarak ağa ile evlenmek zorunda kalır.
Bugün Ayın On Dördü
Bugün Ayın On Dördü türküsünde geçen ayın on dördü ifadesi dolunay için kullanılan bir isimdir. Sevgilinin geldiği gün de dolunaya benzetildiği için ayın on dördü olarak anılmaktadır.
Manisa’daki genç erkekler daima dolunayın altında sevdiklerini beklemektedir. Eğer ki sevgilileri gelmez, onları dolunayın altında öyle beklemek zorunda bırakırsa Manisalı gençler bu türküyü mırıldanmaktadır. Türkünün köklerinin bu hikâyeye dayandığı bilinmektedir.
Manisa’nın en bilinen türkülerinden olan “Bugün Ayın On Dördü” türküsünün sözleri aşağıdaki gibidir:
Bugün ayın on dördü
Kız saçını kim ördü
Ördüyse yarim ördü
İsbat getir kim ördü
Maymana matlı kızlar tatlı
Fır leyli fırfır leyli
Peştemalı püsküllü
O püskülü ben taktım
Konu komşudan gizli vay
Ay doğar aşmak ister
Al yanak yaşmak ister
Şu benim garip gönlüm
Yare kavuşmak ister
Maymana matlı kızlar tatlı
Fır leyli fırfır leyli
Peştemalı püsküllü
O püskülü ben taktım
Konu komşudan gizli vay
Çarşıda banadura
Sarardım dura dura
Cahil ömrüm çürüdü
Bağrıma vura vura
Maymana matlı kızlar tatlı
Fır leyli fırfır leyli
Peştemalı püsküllü
O püskülü ben taktım
Konu komşudan gizli vay
Manisa’nın Üzümü
Efsanevi bir figür olan Saba Melikesi Belkıs bağ, bahçe ve kır gezmeyi çok sevmektedir. Sıklıkla bağ, bahçe ve kır gezmeye çıkan Belkıs bir gün yine böyle bir geziye çıkar ve koruluktan geçer.
Buradan geçerken boynundaki inci kolyesi bir dala takılır ve incileri her yere dağılır. Hikayeye ve efsaneye göre de Belkıs’ın dökülen bu incileri Manisa’nın bağlarında yetişen salkım üzümlere dönüşmüştür.
Manisa Türküleri listesinde yer alan Manisa’nın üzümü sözleri aşağıdaki gibidir:
Manisa'nın üzümü Manisa'nın üzümü
Hakk'a saldım özümü (Nazik Nazik genç ömrüne yazık)
Yavruları atarken yavruları atarken
Yumuverdim gözümü (Nazik Nazik her yanlarım ezik)
Manisa'nın harmanı Manisa'nın harmanı
İpektendir yorganı (Nazik Nazik genç ömrüne yazık)
Yavruları sorarsan
Çocukları sorarsan
Balıkların kurbanı (Nazik Nazik her yanlarım ezik)
Elma attım denize elma attım denize
Giriyor yüze yüze (Nazik Nazik genç ömrüne yazık)
Sür gemici gemiyi sür gemici gemiyi
Düşman yetişti bize (Nazik Nazik her yanlarım ezik)
Manisa'nın hamamı Manisa'nın hamamı
Yandan çıkar dumanı (Nazik Nazik genç ömrüne yazık)
Kimselerde şüphem yok kimselerde şüphem yok
Öldürseler imamı (Nazik Nazik her yanlarım ezik)
Kırmızı Buğday Ayrılmıyor Sezinden
Anadolu’nun işgal edilmeye çalışıldığı Kurtuluş Savaşı döneminde Ali Osman Efe isminde bir Efe vardır. Özellikle beklenmedik zamanlarda yaptığı baskınlar ve cesurları ile tanınmaktadır. Yunan askerleri ve subayları arasında korku salan Ali Osman Efe ününün de artması ile Soma’da bulunan Kuvâ-yi Milliye güçlerine katılır.
Kendisine Kuvâ-yi Milliye içinde 200 kişilik ekip toplayan Ali Osman Efe Balıkesir’i geçerek Yüzbaşı Kemal’in emrine girer. Düzenli ordu kurulduğu zaman da hizmetleri devam eden ve düzenli orduya katılan Ali Osman Efe’ye gazilik madalyası Mustafa Kemal Atatürk tarafından verilmiştir. 1951 yılında Bergama’da vefat eden Ali Osman Efe ve onun anısını ölümsüzleştirmek için bu türkü yakılmıştır.
Kırmızı Buğday Ayrılmıyor Sezinden türküsünün sözleri aşağıdaki gibidir:
Kırmızı buğday ayrılmıyor sezinden,
Mevla’m Mevla’m versin güzellerin gencinden.
Kim ayrılmış ben ayrılam eşimden.
Yörü yörü dilber salma saçın sürünsün,
Açıver açıver cepkeni elmas gerdan görünsün.
Yol üstüne kura koymuş ilyeni
Ben istemem istemem mavi şalvar giyeni.
Ben isterim setre pantol giyeni.
Yörü yörü dilber salma saçın sürünsün,
Ay ver açıver cepkeni elmas gerdan görünsün.
Söğüdün Yaprağı Narindir Narin
Manisa türküleri arasında hikayesi konusunda en çok rivayet bulunanlardan biri olan Söğüdün Yaprağı Narindir Narin hakkında en bilinen ve en kabul gören hikaye şu şekildedir...
Allı Zeynep isminde bir kız köyünden biriyle nişanlanmış olsa da Ali isminde bir gence aşıktır. Bu sebeple nişanı atıp Ali ile evlenir. Uzun süre denedikten sonra çocukları olan çift çocuklarına Kamber ismini verir.
Oğulları Kamber doğduktan sonra Ali askere gitse de Zeynep’in hasretine dayanamaz ve askerden kaçarak köye döner. Geceleri köye inip gündüzleri dağda saklanmaya başlayan Ali asker kaçağı olarak yaşamaktadır. Bir süre sonra askerîyeden kolcular köye gelerek Ali’nin eşi Zeynep’i ararlar.
Tüm köy kolcular ile birlikte Zeynep’i arasalar da bulamazlar. Kolcular gittikten sonra saklandığı yerden çıkmaya çalışan Zeynep bunu başaramaz. Saklandığı otların zehirli olmasından ötürü oradan mosmor halde çıkan Zeynep kısa süre sonra ölür. Zeynep’in nişanı attığı ilk nişanlısı, Zeynep’e olan aşkından bu türküyü yakar.
Manisa türküleri listesinde en çok bilinenlerden biri olan Söğüdün Yaprağı Narindir Narin türküsünün sözleri aşağıdaki gibidir:
Söğüdün Yaprağı (Aman Aman) Narindir Narin
İçerim Yanıyor (Hadü Len) Dışarım Serin
Sana Yar Bulunur (Aman Aman Aman) Ben Allah Kerim
Kınalı Topuklar Yavrum Suya Mı Değdi
Çeşmenin Başında (Hadü Len) Aklımı Çeldi
Rastık Kaşında (Kaşında)
On Dört Yaşında (Yaşında)
Akli Başında
Menengüç Dalinden (Aman Aman) Odun Olur Mu
Türkmen Mayasından (Hadü Len) Kadın Olur Mu
Bir Kere Sevmenin (Aman Aman Aman) Tadı Olur Mu
Kınalı Topuklar Yavrum Suya Mı Değdi
Çeşmenin Başında (Hadü Len) Aklımı Çeldi
Ateş Attım Samana
Ateş Attım Samana türküsü Muhtar Kerim’in başından geçen olayı anlatmaktadır.
Bir gece Kısmet Dayı’nın bahçesinde değerli bir taşı aramak için kazı yapan Muhtar Kerim kazdığı çukura kendisi düşer. Köylüler sesi duyunca koşar kendisine gülseler de Muhtar Kerim’i oradan çıkarırlar.
Eve getirildiğinde uykuya dalan Muhtar Kerim rüyasında kendisine karşı sloganlar atıldığını görür. Karısı onu terk eder ve muhtarlığı tehlikeye düşer. Tam o sırada gözlerini açar ve hiçbir şeyin olmadığını görür. Her şey yerli yerinde ve yolundadır. Biraz dinlenip radyoyu açar. Radyoda da “...Gımıldan, gımıldan, gımıldanıver...” sözleriyle bu türkü çalmaktadır.
Ateş Attım Samana Türküsünün sözleri aşağıdaki gibidir:
Ateş attım samana,
Bak dumana dumana.
Senin zalim ananı,
Ben getirdim imana.
Gımıldan gımıldan gımıldanıver,
Ah söyle nazlı gımıldanıver.
Gayfe de koydum cezveye,
Yarim gitmiş gezmeye.
Ta küçükten alıştım,
A gız seni görmeye.
Gımıldan gımıldan gımıldanıver,
Ah şöyle nazlı gımıldanıver.
Gayfe de koydum fincana,
Selâm söylen amcama.
Amcam kızını vermezse,
Turşu da kursun fincana.
Gımıldan gımıldan gımıldanıver,
Ah şöyle nazlı gımıldanıver.
