Sardes Ören yerine giderken veya İzmir-Ankara yolundan geçerken fark edemediğimiz Boztepelerin alt tarafında belli belirsiz bir tiyatro vardır. Aslında bu tiyatro, tiyatronun doğduğu yer olarak bilinen Sardes’in özel yapılarından biridir. İ.Ö 215 yılında Selevkoslarla savaşan Bergama kralı III. Antiokhos’un askerlerinin Sart tepesinde bulunan kaleyi fethetmek için bu tiyatronun oturma yerlerini basamak olarak kullandığını tarihi belgelerden biliyoruz. İ.S. 17 yılındaki depremde büyük zarar gören tiyatro Romalılar tarafından tekrar inşa edilmiştir. Yaklaşık 12 bin kişilik kapasitesi olan tiyatronun günümüzde ovaya bakan kuzey yönünde doğu ve batı duvarları görülmektedir.
Sardes Taş götürücüler
1958 yılından bugüne burada kazı çalışmaları yapan arkeologlara “Tiyatronun basamaklarını açsak yoldan geçenlerin dikkatini çeker, Ören yerine daha çok ziyaretçi gelir, niçin açılmıyor?” diye sorduğumuzda “Tiyatronun oturma yerlerinde mermerlerin yerinde olmadığını, bu şekilde açılırsa görüntü olarak bir şey değişmeyeceğini” belirttiler. “Mermerler nerede acaba? diye sorduğumuzda “inşaatlarda kullanmak için alınıp götürülmüş” yanıtını verdiler.
Evet, halkımızın tarih kültürü fazla gelişmediği için köylü yurttaşlarımızın böyle davrandığı doğrudur. Tarihi harabelerden buldukları taşları ev inşaatlarında kullandıkları görülmektedir. Ama örneğin Kurtuluş savaşımızda Yunan askerlerinin köylünün duvarlarında gördüğü tarihi eserleri kendi memleketlerindeki müzelere kaçırmalarına ne demeli?
Günümüzde Sardes Tiyatrosu
Sardes tiyatrosunun oturma yeri olarak bilinen kireçtaşı mermerlerin birçoğunun SCR (Symirna Cassaba Railway) Fransız sonrası İngiliz şirketlerinin 1870- 1879 yılları arasında Kasaba (Turgutlu) – Salihli hatta Alaşehir arasındaki dere, çay ve nehirlerin üzerine inşa ettikleri köprü ayaklarında kullanmaları ne kadar doğru olur? Yazımız ekinde yer alan fotoğraflar iddiamızı doğruluyor.
Fotoğrafın altında taş ocağında çalışanlar yazıyor ve yer olarak ovanın ortasında Roma Bazilikasının hemen yanında. Tam arka planda da Sardes tiyatrosu görülüyor. O alanda tarih boyunca bir taş ocağı hiç olmamıştır ama hemen yanında yer alan Bazilikanın ve arka plandaki tiyatronun kesilmiş hazır taşları günümüzde yok gibidir.
1863 yılında ressam Thomas Allom’un yaptığı yağlıboya tablosunda kervanın hemen yanında Bazilika arka planda da tiyatronun taşlarının yerinde olduğu görülmektedir.
Thomas Allom 1863
Tarihte kültür ve sanat hırsızlığı çok yapılmıştır. Sardes’den götürülen birçok eser var, çok azını iade ediyorlar. Toprağın altında ve üstünden alınıp götürülen kültür hazinelerinin takipçisi olacağız, her eser kendi yerinde ülkesinde yer almalı, sergilenmelidir.
Son sözümüz; Tarih sır saklamaz, zamana ve toprağa gömer. Vakti geldiğinde arkeologlar ve araştırmacılar o sırrı ortaya çıkarırlar.
Mustafa Uçar